WPŁYW KORONAWIRUSA NA WYKONYWANIE UMÓW

Środki podejmowane przez władze w ramach walki z rozprzestrzenianiem się COVID-19, wywierają również wpływ na stosunki wynikające z zawartych umów cywilnoprawnych. Poniżej przedstawiamy zbiór najważniejszych przepisów prawa cywilnego, które mogą mieć znaczenie na wykonywanie istniejących umów.

1. Klauzula rebus sic stantibus

Jeżeli nadzwyczajna zmiana stosunków, nieprzewidziana w chwili zawierania umowy, sprawiła, że spełnienie świadczenia określonego w umowie jest nadmiernie utrudnione lub groziłoby stronie rażącą stratą, strona ta może zwrócić się do sądu, by ten zmodyfikował stosunek prawny łączący strony. Zmiana ta może polegać na odmiennym oznaczeniu sposobu wykonania zobowiązania, wysokości świadczenia, a nawet – rozwiązaniu umowy.

Zgodnie z powszechnym rozumieniem tego przepisu, w pojęciu „nadzwyczajnej zmiany stosunków” mieści się zjawisko epidemii. Co istotne, trudność w spełnieniu świadczenia lub jego nadzwyczajny koszt muszą mieć związek z epidemią lub środkami podjętymi w ramach walki z nią.

Art. 357¹ kodeksu cywilnego

2. Niemożliwość świadczenia

a) Zobowiązanie strony wygasa, jeżeli na skutek okoliczności, za które nie ponosi ona odpowiedzialności, spełnienie przez nią świadczenia stało się niemożliwe.

Niemożliwość spełnienia świadczenia może wynikać zarówno z przyczyn faktycznych, jak i prawnych. Do tych ostatnich zalicza się w szczególności działania władz publicznych (np. zakaz prowadzenia określonej działalności w związku z epidemią). Nie będą nią jednak objęte okoliczności leżące wyłącznie po stronie dłużnika (np. utrata płynności finansowej na skutek innych przyczyn aniżeli stan epidemii).

Jeżeli niemożliwość ma charakter trwały, zobowiązanie wygasa, jeżeli jedynie przejściowy – może prowadzić do opóźnienia terminu wykonania zobowiązania.

Strona, która nie może spełnić swojego świadczenia z przyczyn obiektywnych, nie ponosi względem wierzyciela odpowiedzialności odszkodowawczej. Jest natomiast zobowiązana do zwrotu tego, co otrzymała w ramach danego stosunku prawnego (np. zwrotu wypłaconego z góry wynagrodzenia).

Art. 475 kodeksu cywilnego

 b) Niemożność świadczenia występuje także w przypadku umów wzajemnych, jeżeli jedno ze świadczeń stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Art. 495 kodeksu cywilnego

 3. Nadużycie prawa podmiotowego

Nawet jeśli świadczenie jest obiektywnie możliwe, a sąd nie dokonał modyfikacji stosunku umownego w związku z nadzwyczajną zmianą stosunków, strona może bronić się przed roszczeniem wierzyciela za pomocą klauzuli nadużycia prawa podmiotowego.

W polskim prawie cywilnym wierzyciel nie może korzystać ze swojego prawa w sposób, który byłby sprzeczny z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub zasadami współżycia społecznego. Oznacza to, że jeżeli żąda on spełnienia świadczenia zgodnie z treścią umowy w sytuacji, gdy obiektywne okoliczności związane z epidemią lub środkami podjętymi w ramach walki z nią powodują nadmierne trudności w terminowym wykonaniu umowy przez kontrahenta, kontrahent może bronić się zarzutem nadużycia prawa podmiotowego. Sąd wówczas może nie uwzględnić roszczenia wierzyciela, choćby wynikało ono wprost z brzmienia umowy łączącej strony.

Art. 5 kodeksu cywilnego

4. Klauzula siły wyższej

W obrocie profesjonalnym powszechnym zjawiskiem jest umieszczanie w umowach klauzuli, zgodnie z którą strony nie są odpowiedzialne za niewykonanie umowy w sytuacji, gdy to niewykonanie spowodowane jest działaniem siły wyższej.

Przez siłę wyższą rozumie się zdarzenie zewnętrzne nieuchronne (tj. niemożliwe do zapobieżenia), nadzwyczajne i niemożliwe do przewidzenia. Epidemia jest zatem uznawana za siłę wyższą, podobnie jak nadzwyczajne regulacje prawne wprowadzane w związku z jej zwalczaniem. Tak jak przy klauzuli rebus sic stantibus niewykonanie lub nienależyte wykonanie świadczenia musi pozostawać w odpowiednim związku przyczynowym z działaniem siły wyższej.

W kodeksie cywilnym nie występuje ogólne wyłączenie odpowiedzialności w związku z działaniem siły wyższej. Dłużnik, który nie spełnił świadczenia w związku z działaniem siły wyższej, nie będzie jednak ponosił winy i nie powoduje to konieczności ponoszenia odpowiedzialności odszkodowawczej.

Należy również pamiętać, aby każdorazowo weryfikować zapisy zawartych umów, ponieważ jest powszechną praktyką zastrzeganie w umowach dodatkowych, szczególnych klauzul dotyczących siły wyższej. Strony mogą wskazać własny katalog zdarzeń, które uznają za siłę wyższą w odniesieniu do danej umowy, a także w specyficzny sposób regulować odpowiedzialność w związku z wystąpieniem siły wyższej.

5. Zmiana/ zawieszenie wykonywania umowy

Strony zawsze mogą dokonać zmiany umowy. W praktyce najczęściej występującym mechanizmem jest zawieszenie obowiązków stron przez czas trwania przeszkody, czyli trwania stanu epidemii. Aby skorzystać z tego rozwiązania, potrzebna jest wola współdziałania obu stron umowy i wypracowanie kompromisowego rozwiązania w tym zakresie.

 

W razie dalszych pytań lub wątpliwości, zapraszam do kontaktu  z kancelarią AKLEGAL.

adw. dr Artur Krzykowski

Partner zarządzający

www.AKLEGAL.pl

e-mail : artur.krzykowski@aklegal.pl