ROZWÓD I SEPARACJA. PODZIAŁ MAJĄTKU WSPÓLNEGO MAŁŻONKÓW. INTERCYZA.

Separacja oraz rozwód to instytucje przewidziane w przypadku zaistnienia problemów w związku małżeńskim. Pomimo zachodzącego podobieństwa pomiędzy rozwodem a separacją, istnieją inne przesłanki dla orzeczenia każdej z nich. W praktyce ich orzeczenie jest powiązane z podziałem majątku wspólnego małżonków. Intercyzy natomiast chronią majątek wspólny małżonków przed koniecznością jego sądowego podziału w przypadku rozwodu oraz przed wierzycielami jednego z małżonków. Poniżej zostały one szczegółowo omówione.

Rozwód

Kiedy można ubiegać się o rozwód?

Podstawowym i koniecznym warunkiem rozwiązania małżeństwa przez rozwód jest wystąpienie zupełnego i trwałego rozkładu pożycia pomiędzy małżonkami. Jeżeli ta przesłanka nie została spełniona, sąd nie ma obowiązku orzeczenia rozwodu nawet wówczas, gdy małżonkowie zgodnie tego żądają. W takim przypadku jest jednak możliwe orzeczenie separacji.
Rozkład pożycia zostaje uznany za zupełny, jeśli uległy zerwaniu wszelkie więzy między małżonkami: duchowe, fizyczne i gospodarcze. Najbardziej oczywista jest sytuacja, gdy jeden ze współmałżonków od dłuższego czasu mieszka z nowym partnerem, z którym ma wspólne plany życiowe i nie zamierza wracać do swojego małżonka.
Natomiast w przypadku badania trwałości rozkładu sąd ocenia, czy zgodnie z doświadczeniem życiowym można rozsądnie oczekiwać, iż małżonkowie podejmą wspólne pożycie. Z reguły wymagane jest, by rozkład trwał już od dłuższego czasu. Przy czym, z uwagi na konieczność oczekiwania przeważnie kilka miesięcy na wyznaczenie przez sąd pierwszej rozprawy, przesłanka ta jest przeważnie spełniana.

Jakie są przeszkody rozwodowe ?

Rozwód nie zostanie orzeczony, jeśli pomimo wystąpienia obu przesłanek rozwodowych (zupełność i trwałość rozpadu), pojawi się choćby jedna z tzw. przeszkód rozwodowych.
Są to:

dobro wspólnych, małoletnich dzieci,
sprzeczność z zasadami współżycia społecznego,

Ponadto rozwód jest niedopuszczalny również jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Z ww. przeszkód najistotniejsza jest pierwsza z nich. W chwili obecnej, sądy bowiem starają się nie utrzymywać tzw. fikcyjnych małżeństw.

Gdzie należy złożyć pozew rozwodowy?

Pozew rozwodowy należy wnieść do sądu okręgowego właściwego ze względu na ostatnie wspólne zamieszkanie małżonków, jeżeli choć jedno z nich jeszcze stale w danym okręgu zamieszkuje. przebywa.

Jeżeli natomiast każdy z małżonków mieszka w innym miejscu, wówczas właściwy będzie sąd okręgowy miejsca zamieszkania strony pozwanej – czyli osoby, przeciwko której współmałżonek wystąpił z pozwem rozwodowym.

Ile wynosi opłata od pozwu rozwodowego ?

Opłata ta jest opłatą stałą – wynosi 600 zł

Czego możesz żądać w pozwie rozwodowym?

Orzekając rozwód, sąd, na podstawie całokształtu ustalonych w trakcie rozprawy okoliczności, orzeka m.in.:

czy i który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego. Na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. Skutki są wówczas takie, jakby żaden z małżonków winy nie ponosił.
w jakiej wysokości każdy z małżonków jest zobowiązany do ponoszenia kosztów związanych z utrzymaniem wspólnych małoletnich dzieci stron;
o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków oraz o ile strony nie postanowią inaczej o kontaktach rodziców z dzieckiem.
sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania przez okres, kiedy będą oboje w nim mieszkać po rozwodzie, chyba że strony nie będą o to wnosić.

W wyniku wydania przez sąd wyroku stwierdzającego rozwód, małżeństwo przestaje istnieć i dotychczasowi małżonkowie stają się osobami stanu wolnego, ponadto między dotychczasowymi małżonkami dochodzi do powstania rozdzielności majątkowej z chwilą uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.

Separacja

Kiedy można ubiegać się o separacje?

W przypadku separacji przesłanki jej orzeczenia są bardziej łagodne. Warunkiem separacji jest bowiem wystąpienie zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Nie ma więc przesłanki trwałości rozkładu, jak w przypadku rozwodu.

Jakie są przeszkody orzeczenia separacji?

Nie każda para małżonków, która wystąpi do sądu o orzeczenie separacji, rzeczywiście będzie mogła je otrzymać. Separacja nie jest bowiem dopuszczalna jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Separacja w odróżnieniu od rozwodu jest zatem dopuszczalna jeżeli wystąpi o nią małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia. Dlatego też, w sytuacji w której możliwe jest zaistnienie którejś z przesłanek negatywnych orzeczenia rozwodu, niejako zabezpieczająco można dochodzić w jednym postępowaniu alternatywnie ustanowienia separacji.

Jakie są skutki separacji ?

Orzeczenie separacji skutkuje uchyleniem wspólnoty małżeńskiej tj. powstaje rozdzielność majątkowa. Zmianom ulega również dziedziczenie w przypadku śmierci któregoś z partnerów – w trakcie separacji ustaje dziedziczenie ustawowe, przepada również prawo do zachowku.
Podkreślić tutaj należy, że choć separacja zmienia bardzo wiele, to jednak pewne aspekty życia wciąż pozostają po niej niezmienione. Otóż zgodnie z panującymi przepisami w sytuacji, kiedy względy słuszności (które również, podobnie jak zasady współżycia społecznego, są niesprecyzowane) będą tego wymagały, w trakcie separacji małżonkowie są zobowiązani do udzielania sobie pomocy.

Jak się wycofać z separacji ?

Kiedy w trakcie separacji małżonkowie stwierdzą, że nadal jednak chcą być w związku, możliwe jest jej cofnięcie. Podobnie jak jej udzielenie, tak i zniesienie odbywa się drogą sądową. Zniesienie separacji możliwe jest wtedy, kiedy do sądu okręgowego zostanie złożone zgodne żądanie przez oboje małżonków.

Ile wynosi opłata od pozwu o separację ?

Opłata ta jest opłatą stałą – wynosi 600 zł

Rozdzielność majątkowa między małżonkami.

Małżonkowie w trakcie małżeństwa, a nawet jeszcze przed jego zawarciem mogą zadecydować, że będzie między nimi panował tzw. ustrój rozdzielności majątkowej.
Co do zasady, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. W takim ustroju w ramach małżeństwa będą istniały trzy majątki: majątek wspólny małżonków oraz majątek osobisty każdego z nich.
Z mocy prawa do majątku wspólnego będą wchodzić:

pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 300, z późn. Zm)

Do majątków osobistych wchodzić będą natomiast:

przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Należy zatem pamiętać, że z chwilą wypłaty należnego małżonkowi wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej staje się ono majątkiem wspólnym. Zatem w szczególności, jeżeli z pensji jednego z małżonków spłacany jest wspólnie zaciągnięty przez strony kredyt, to w przypadku podziału majątku wspólnego, spłata taka będzie uważana za spłatę dokonaną wspólnie przez strony. Małżonkowi dokonującemu w takim przypadku spłaty kredytu nie będzie przysługiwało żadne roszczenia o rozliczenie z drugim małżonkiem.

Równie istotne jest zabezpieczenie się małżonka – wspólnika spółki z. z o., aby jego udział w spółce nie został wbrew jego woli „przejęty” przez współmałżonka. Dlatego też w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, małżonek-wspólnik powinien dopilnować aby w umowie spółki znalazł się właściwy zapis, ograniczający lub wyłączający wstąpienie do spółki współmałżonka wspólnika w przypadku, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską. Przy czym należy pamiętać, że powyższe uniemożliwia wstąpienie współmałżonka do spółki, nie wyłącza jednak konieczności rozliczenia się z nim w przypadku podziału majątku wspólnego.

Ustrój wspólności majątkowej może zostać zniesiony:

poprzez orzeczenie rozwodu lub separacji;
zawarcie przez małżonków tzw. umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej poprzez podpisanie odpowiedniej umowy przed notariuszem (tzw. intercyza);
ustanowienie rozdzielności ustawowej w drodze odrębnego postępowania przez sąd z ważnych powodów;
jedno z małżonków zostanie ubezwłasnowolnione,
w stosunku do jednego z małżonków zostanie ogłoszona upadłość.

W wyniku wprowadzenia rozdzielności, w małżeństwie będą istnieć tylko dwa majątki – majątek osobisty żony i majątek osobisty męża.

Podział majątku wspólnego

W przypadku rozwodu, separacji czy też zawarcia umowy o rozdzielność majątkową w trakcie małżeństwa, z uwagi na zniesienie w ten sposób wspólności majątkowej niezbędne bywa podzielenie się tym co do tej pory stanowiło majątek wspólny, a co w chwili obecnej stanowi współwłasność małżonków co do zasady 50% (w przypadku wspólności majątkowej istnieje bowiem tzw. współwłasność do niepodzielnej ręki czyli każda rzecz należy do każdego z małżonków bez wskazywania jednak w jakiej części).
Uznaje się że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Zatem w tzw. „postępowaniu podziałowym” każdy z małżonków może wnosić o uznanie, że w większym zakresie przyczynił się do powstania dzielonego majątku wspólnego i np. wnosić o uznanie że jego udział w nim wynosi ponad 50%.
Podział może zostać dokonany w sposób dowolny przez strony przed notariuszem, lub w szczególności gdy strony nie będą w stanie osiągnąć kompromisu przez sąd.
Wniosek do sądu podlega opłacie w wysokości 1000 zł. Jeżeli małżonkowie przedstawią wspólny projekt podziału, opłata od wniosku jest niższa i wynosi 300 zł. Wysokość wynagrodzenia notariusza ustalana jest umownie. Nie może być ono jednak wyższe niż określone w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości maksymalne stawki taksy notarialnej. Zależą one od wartości dzielonego majątku i wynoszą:

majątek do 3.000 zł – maksymalna stawka taksy notarialnej wynosi 100 zł,
powyżej 3.000 do 10.000 zł – 100 zł plus 3 proc. od nadwyżki powyżej 3.000 zł,
powyżej 10.000 do 30.000 zł – 310 zł plus 2 proc. od nadwyżki powyżej 10.000 zł,
powyżej 30.000 do 60.000 zł – 710 zł plus 1 proc. od nadwyżki powyżej 30.000 zł,
powyżej 60.000 do 1.000.000 zł – 1.010 zł plus 0,4 proc. od nadwyżki powyżej 60.000 zł,
powyżej 1.000.000 do 2.000.000 zł – 4.770 zł plus 0,2 proc. od nadwyżki powyżej 1.000.000 zł,
powyżej 2.000.000 zł – 6.770 zł plus 0,25 proc. od nadwyżki powyżej 2.000.000 zł, nie więcej jednak niż 10.000 zł.

Podział majątku wspólnego może nastąpić przez:

podział w naturze (np. wyodrębnienie dwóch lokali w budynku, podział pieniędzy),
przyznanie rzeczy jednemu z małżonków na wyłączną własność wraz z obowiązkiem spłaty na rzecz drugiego małżonka (np. mieszkanie zostaje przy jednym z małżonków, który musi spłacić drugiego),
egzekucyjną sprzedaż rzeczy i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży.

Sposób dokonania podziału w pierwszej kolejności uzależniony jest od woli stron. W sytuacji, gdy nie są w stanie dojść do porozumienia, sąd – o ile to możliwe – będzie starał się dokonać podziału fizycznego. Z kolei sprzedaż składników majątku i podział uzyskanej kwoty to ostateczność.
Co ważne – sąd ustala skład majątku wspólnego według stanu z chwili ustania wspólności małżeńskiej (czyli np. rozwodu), zaś jego wartość według cen z chwili dokonywania podziału. Jeżeli zatem po rozwodzie dojdzie do sprzedaży przez jednego małżonka samochodu stanowiącego wcześniej majątek wspólny, przy podziale majątku ww. samochód będzie traktowany tak jakby nadal wchodził w część majątku małżonków.

Warto pamiętać, że w toku postępowania o podział majątku wspólnego małżonkowie mogą dochodzić nie tylko ustalenia nierównych udziałów. Mogą również żądać m.in.:

zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego,
zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku osobistego na rzecz majątku wspólnego,
ustalenia, czy dana rzecz lub prawo wchodzi w ogóle w skład majątku wspólnego.

Gdy postępowanie o podział majątku jest w toku, nie mogą toczyć się równolegle osobne postępowania dotyczące wskazanych wyżej żądań. Dlatego ich zgłoszenie w postępowaniu podziałowym jest tak ważne – po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego małżonkowie nie będą mogli ich już dochodzić.

Umowna rozdzielność majątkowa (Intercyza)

Prowadzenie działalności gospodarczej nieodzownie wiąże się z ryzykiem, które przy ziszczeniu się czarnego scenariusza może skutkować osobistą odpowiedzialnością osób bezpośrednio kierujących przedsiębiorstwem. Jednym ze sposobów legalnego zabezpieczenia się przed taką ponurą wizją jest odpowiednie rozmieszczenie składników majątkowych pomiędzy masy majątkowe występujące w małżeństwie za pomocą małżeńskiej umowy majątkowej (tzw. intercyzy).

W sytuacji gdy jeden małżonek wpadnie w kłopoty finansowe związane z prowadzaną przez siebie działalnością gospodarczą zaspokojenie się jego wierzyciela z konkretnego składnika majątku np. nieruchomości zależy od wielu czynników, m.in.: rodzaju zobowiązania (cywilnoprawne, publicznoprawne), ale przede wszystkim zależy od tego do której masy przynależy dany składnik majątkowy – majątek wspólny czy majątek odrębny (osobisty) – oraz tego czy małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania. W tym ostatnim przypadku wierzyciel może zaspokoić się zarówno z majątku wspólnego małżonków jak i z majątku osobistego tego małżonka, który zaciągnął zobowiązanie (art. 41 § 1 krio). Natomiast w art. 41 § 2 krio przewidziano sytuację, że jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może zaspokoić się z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści z jednego praw własności intelektualnej, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Umowa obowiązuje od momentu jej zawarcia, ale możliwe jest też określenie w niej terminu przyszłego, od którego zacznie obowiązywać. Jedynie sąd może zdecydować o ustanowieniu rozdzielności majątkowej ze skutkiem wstecznym.

Umowa majątkowa małżeńska nie ma wpływu na dziedziczenie. Zasady dziedziczenia są takie same jak przy istnieniu między małżonkami ustawowej wspólności majątkowej.
Co ważne podatkowo – to trzeba także pamiętać, że podpisując rozdzielność majątkową, nie mamy prawa do wspólnego rozliczania podatku dochodowego. Jeśli intercyza została zawarta pod koniec roku i przez większą część okresu podatkowego byliśmy z małżonkiem we wspólnocie majątkowej, to i tak w tym roku rozliczamy się już rozdzielnie.

Podpisanie intercyzy, choć bardzo pomocne w ochronie przed długami współmałżonka i roszczeniami wierzyciela, nie zapewni jakiegokolwiek bezpieczeństwa, jeżeli o fakcie jej zawarcia nie będzie poinformowany wierzyciel. Umowa ta jest bowiem skuteczna wobec osób, którym fakt zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej i jej rodzaj były wiadome. Dlatego, aby móc powoływać się na intercyzę, najpierw musimy poinformować o fakcie jej zawarcia. W razie sporu ciężar udowodnienia, że dana osoba wiedziała o intercyzie i jej rodzaju (np. że umowa wprowadza całkowitą rozdzielność), spoczywa na małżonkach. Wierzyciel musi mieć wiedzę na ten temat zasadniczo w chwili zawierania umowy.
Tym samym na przykład osoby prowadzące działalność gospodarczą mają obowiązek ujawniania informacji o istnieniu intercyzy lub ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej. W praktyce oznacza to, że majątek współmałżonka jest chroniony dzięki intercyzie tylko wtedy, gdy o jej istnieniu kontrahent został powiadomiony w momencie zawarcia umowy.
Dlatego tak istotne jest podjęcie w tym zakresie niezbędnych działań i w szczególności dokonanie wzmianek o umowie majątkowej małżeńskiej w rejestrze przedsiębiorców KRS (jest to wzmianka o umowie majątkowej małżeńskiej osoby będącej wspólnikiem spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej czy komandytowo-akcyjnej) lub wśród danych dotyczących przedsiębiorcy w CEIDG. (Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej). Wynika to z tego, iż rejestry te są publiczne, więc każdy może je sprawdzić, zawierając umowy z danym kontrahentem.
Pojawiają się jednak wątpliwości, czy w razie ujawnienia informacji o intercyzie w CEIDG, spełniony jest warunek “poinformowania osób trzecich” o intercyzie. Wynikają one z tego, że w ustawie o CEIDG nie ma przepisu, który zrównywałby fakt ujawnienia danych w CEIDG z poinformowaniem o tych danych osób trzecich. Dlatego o intercyzie zawartej przez przedsiębiorcę wpisanego do CEIDG i tak należy osobno informować kontrahentów, żeby w przyszłości móc się na nią powołać.
Umowna rozdzielność ustawowa nie działa wstecz. Obowiązuje od chwili jej zawarcia albo od późniejszego terminu oznaczonego w umowie. Rozdzielność nie jest zatem skuteczna co do wierzytelności powstałych przed zawarciem umowy. Natomiast w stosunku do wierzytelności powstałych po jej zawarciu jest skuteczna tylko wtedy, gdy wierzyciel wiedział o jej zawarciu i rodzaju umowy.

Żeby intercyza “zadziałała” wobec wierzycieli, trzeba ich o niej poinformować i to jeszcze przed zawarciem z nimi umowy, z której zobowiązanie wynika. Należy powiadomić o fakcie zawarcia umowy i jej rodzaju. Nie trzeba natomiast pokazywać wierzycielom samej treści intercyzy.
W razie sporu to na małżonkach będzie ciążyć obowiązek udowodnienia, że wierzyciel wiedział o intercyzie. Muszą więc zadbać o to, żeby mieć dowód, że informację o niej przekazali. Można ją np. wprowadzić do umowy.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej 2 lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 126 § 1 PrUpad).